Serebral palsi, yani beyin felci insan bedenindeki kasların hareketlerini yahut bedenin duruşunu etkileyen bir küme fizikî mani durumuna verilen isimdir. Serebral palsi çoğunlukla doğumdan evvel olmak üzere olgunlaşmamış beynin gelişmesi sırasında meydana gelen hasardan kaynaklanır.
Bu nedenle serebral palsinin belirti ve semptomları bebeklikte yahut okul öncesi yıllarda ortaya çıkar. Genel olarak hareket bozukluklarına ve bunlarla ilgili olağandışı reflekslere, uzuvların ve gövdenin gevşekliğine yahut sertliğine, olağandışı konumda durmaya, istemsiz hareketlere, kararsız yürümeye neden olur.
TESİRLERİ, ŞAHISTAN BİREYE DEĞİŞİKLİK GÖSTERİYOR
Serebral palsi geçiren bireyler yutma sorunları yaşayabilir ve çoklukla göz kaslarındaki bir dengesizlik nedeniyle gözlerini tıpkı objeye yanlışsız odaklamakta zahmet çekebilir. Ayrıyeten kaslardaki kasılmanın sertliği nedeniyle bireyin bedeninin çeşitli eklemlerinde hareket aralığını azalmış olabilir.
Serebral palsinin günlük faaliyetler üzerindeki tesiri bireyden bireye büyük farklılıklar gösterir. Kimi hadiselerde bireyin olağan yürümesi mümkünken, öteki olaylarda yardım gerekli olabilir. Kimi bireylerde olağan yahut olağana yakın zihinsel gelişim gözlemlenirken, başkalarında zihinsel manilerin çıkması mümkündür. Eş vakitli görülen öteki durumların ortasında epilepsi, körlük yahut sağırlık da olabilir.
SEREBRAL PALSİ NEDEN OLUR?
Serebral palsi, çoğunlukla çocuk doğmadan evvel beyin gelişiminde ortaya çıkan bir anormallik yahut bozulmadan ötürü meydana gelen hasardan kaynaklanır. Birçok olayda bu hasarın tam nedeni bilinmemektedir. Beyin gelişimi ile ilgili sıkıntılara yol açabilecek çeşitli faktörler mevcuttur:
* Annede görülen enfeksiyonların gelişmekte olan fetüsü etkilemesi.
* Olağandışı gelişime yol açan kalıtsal gen mutasyonları.
* Beynin içinde yahut etrafında iltihaplanmaya neden olan bebek enfeksiyonları.
* Bir kaza yahut düşmeden kaynaklanan baş travması.
* Fetal inme, yani gelişmekte olan beyne kan akışında bozulma.
* Rahimde yahut yenidoğan olarak beyin kanaması.
* Şiddetli bir doğum nedeniyle beyne giden oksijende eksiklik, ani asfiksi.
* Bunlarla birlikte bir grup faktörler serebral palsi riskini artırabilir. Bunların ortasında öncelikle anne sıhhati bulunmaktadır. Hamilelik sırasında birtakım enfeksiyonlar yahut toksik maruziyetler, bebekte serebral palsi riskini değerli ölçüde artırabilir.
SEREBRAL PALSİ NASIL ÖNLENİR?
Serebral palsi olaylarının birçok ne yazık ki önlenemez, ama çeşitli risk faktörlerini azaltmak mümkün olabilir. Gebe olan ve gebe kalmayı planlayan bireyler, hem sağlıklı kalmak hem de hamilelik komplikasyonlarını en aza indirmek için çeşitli tedbirler alabilir.
* Aşılanmak kıymetlidir. Tercihen gebe kalmadan evvel kızamıkçık üzere hastalıklara karşı aşılanmak, fetal beyin hasarına neden olabilecek bir enfeksiyonu önleyebilir.
* Birey kendisine iyi bakmalıdır. Hamilelik periyoduna ne kadar sağlıklı girilirse, serebral palsi ile sonuçlanan bir enfeksiyon geliştirme mümkünlüğü o kadar düşük olur.
* Doğum öncesi bakıma erkenden başlamak ve daima devam ettirmek değerlidir. Hamilelik sırasında doktora sistemli ziyaret yapılması hem ebeveyn hem de bebek için sıhhat risklerini azaltmanın en iyi yollarından birisidir. Nizamlı hekim ziyaretleri, erken doğum, düşük doğum yükü ve enfeksiyon üzere komplikasyonları önlemeye yardımcı olabilir.
* Güvenlik tedbirlerini aksatmamak gereklidir. Araçlar için özel çocuk koltuğu, bisiklet kaskı, yatak etrafına emniyet parmaklıkları üzere tedbirlerin yanı sıra ve çocuğa uygun nezaret sağlayarak baş yaralanmalarının önüne geçmek mümkün olabilir.
* Hamilelik öncesinde, müddetince ve sonrasında alkol, tütün ve yasa dışı uyuşturuculardan kaçınmak zorunludur. Bu faktörlerin hepsi serebral palsi riskiyle direkt ilişkilendirilmiştir.
SEREBRAL PALSİ BELİRTİLERİ NELER?
Serebral palsinin belirti ve bulguları, beyindeki hasarın pozisyonuna ve yüküne nazaran büyük ölçüde değişebilir. Serebral palsi ile ilişkili hareket ve uyum sorunları şunlardır:
* Çok salya akıtma yahut yutma sorunları.
* Ayak parmakları üzerinde yürüme, çömelerek yürüme, dizleri çaprazlayarak yürüme, geniş adımlarla yürüme yahut asimetrik yürüme üzere yürüyüş zorlukları,
* İstikrar ve kas uyumu eksikliği (ataksi).
* Düğme iliklemek yahut eşya almak üzere ince motor hünerlerinde zorluk çekmek.
* Emme yahut yeme sırasında zahmetler.
* Hareket sırasında bedenin bir tarafını tercih etmek, örneğin daima birebir el ile uzanmak, yahut emeklerken bir ayağı sürüklemek.
* Havale ve titreme nöbetleri.
* Kas tonusunda çok sert yahut çok yumuşak olma üzere değişiklikler.
* Kolları üst itme, oturma yahut emekleme üzere motor maharetleri kazanmada gecikme.
* Konuşma gelişiminde gecikmeler yahut konuşma zahmeti.
Olağan refleksleri olan, lakin daima sert kaslar (sertlik).
* Öğrenme zorlukları.
* Sert kaslar ve abartılı refleksler (spastisite).
* Titreme yahut istemsiz hareketler.
* Yavaş, kıvranma biçiminde hareketler.
Serebral palsi bireyin tüm bedenini etkileyebilir yahut bedenin bir tarafına ya da tek bir uzva odaklanmış tesir gösterebilir. Serebral palsi oluşturan beyin bozukluğu vakit içerisinde değişiklik göstermez. Bu nedenle semptomlar ekseriyetle ilerleyen yaşla birlikte daha ağır bir hal almaz.
Bununla birlikte, kimi hadiselerde çocuk büyüdükçe, birtakım belirtiler daha bariz bir hal alabilir yahut daha hafifleyebilir. Kas kısalması ve kas sertliği durumları etkin bir formda tedavi edilmezse daha ağır bir hal alabilir. Serebral palsi ile bağlantılı beyin anormallikleri çeşitli nörolojik problemlere da neden olabilir:
* Ağız hastalıkları.
* Olağandışı dokunma yahut ağrı algıları.
* Çeşitli zihinsel mahzur cinsleri.
* Görme ve duyma zahmeti.
* Havale ve titreme nöbetleri.
* İdrar kaçırma.
* Ruh sıhhati problemleri.
Çocuğun gelişimindeki gecikmeler yahut hareketlerindeki bozukluklar için süratli bir teşhis konulması değerlidir. Şayet çocuğun etrafıyla ilgili farkındalık kaybı, bedensel hareketlerinde bir anormallik, olağandışı kas tonusu, uyum bozukluğu, yutma zahmeti, yahut göz kaslarında uyumsuzluk gözlemlendiyse yahut bunlarla ilgili kaygılar mevcutsa kesinlikle bir çocuk hekimine danışılması gereklidir.
SEREBRAL PALSİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Serebral palsi olan çocuklar ve yetişkinler, bir tıbbi bakım takımıyla uzun vadeli bakım muhtaçlığı duyarlar. Çocuğun tıbbi bakımını sağlayacak grubun içinde durumun tartısına nazaran bir çocuk tabibi yahut psikiyatrist ile muhtemelen bir çocuk nöroloğunun yanı sıra, çeşitli fizikî ve ruhsal terapi uzmanları da bulunabilir.
Serebral palsinin tedavi sürecinde asıl gaye, bireyin semptomlarının en aza indirgenmesi ve hayat kalitesinin en üstte tutulmasıdır. Bunun için kas gerginliğini azaltabilen ilaçlar, fonksiyonel yetenekleri geliştirmek, ağrıyı tedavi etmek için kullanılabilir.
İLAÇLARIN YAN TESİRLERİ OLABİLİR
Hekim tarafından daima kasılan belli bir kası tedavi etmek için kas ve hudut enjeksiyonu uygulanabilir. Yan tesirleri ortasında enjeksiyon bölgesinde hissedilen ağrı ve hafif grip gibisi belirtiler olabilir. Daha önemli yan tesirlerin görüldüğü olaylarda ise nefes alma ve yutma zahmeti gözlemlenebilir.
Kasları gevşetmek için oral kas gevşeticiler sıklıkla kullanılır. Lakin bu hedefle kullanılan ilaçların bir kısmı bağımlılık riski taşıdığı için uzun periyodik kullanılmak üzere önerilmez. Bu ilaçların yan tesirleri ortasında uyuşukluk, tansiyon değişiklikleri ve karaciğer hasarı riski bulunur.
FİZİK TEDAVİYLE KAS ANTRENMANLARI YAPILIR
Kimi hadiselerde omuriliğe bir tüp ile ilaç pompalanması mümkündür. Bu pompa cerrahi bir müdahale ile karın derisinin altına implante edilir. Çocuğun salya akıtmasını denetim altına almak için ilaç verilmesi mümkündür.
Serebral palsi tedavisinde ilaçların yanı sıra çeşitli terapiler de değerli bir rol oynar. Öncelikle fizik tedavi sürecinde yapılan kas eğitimi ve antrenmanlar çocuğun kas gücünün, esnekliğinin, istikrarının, motor gelişiminin ve hareketliliğinin artmasına yardımcı olabilir. Bu esnada ebeveyn çocuğun konutta yıkanması ve beslenmesi üzere günlük gereksinimlerini nasıl itimatla sağlayabileceğini de öğrenebilir.
TEKERLEKLİ SANDALYE GEREKLİ OLABİLİR
Hem fizikî hem de mesleksel terapistler doğumdan sonraki birinci 1-2 yıl boyunca, baş ve gövdede hareket denetimi, emekleme, yuvarlanma ve kavrama üzere mevzularda takviye sağlar. Daha sonra, her iki terapist de tekerlekli sandalyenin gerekliliğinin değerlendirmelerini gerçekleştirir. Çocuğun yürümesine ve kas gelişimine yardımcı olması için diz bağları, ya da ateller önerilebilir.
Mesleksel terapistler, çocuğun konutta, okulda ve toplumdaki günlük aktivitelerde ve rutinlerde bağımsızlık kazanmasına yardımcı olmak için çalışır. Çocuk için önerilen adaptif ekipmanların ortasında yürüteçler, dört ayaklı bastonlar, oturma sistemleri yahut motorlu ve tekerlekli sandalyeler bulunabilir.
BAĞLANTI ZORLUĞU YAŞANABİLİR
Konuşma lisanı patologları, çocuğun açıkça konuşmasına yahut işaret lisanını kullanarak irtibat kurma yeteneğini geliştirmesine direkt yardımcı olabilir. Şayet bağlantı zorluğu hala mevcutsa bilgisayar ve ses sentezleyici üzere irtibat aygıtlarının kullanımını da öğretebilirler. Konuşma terapistleri ayrıyeten yeme ve yutma ile ilgili zorlukları da ele alabilirler.
Birtakım hadiselerde terapötik cet binme yahut spor üzere sistemli yahut uyarlanabilir rekreasyonel yahut rekabetçi spor aktiviteleri serebral palsi olan bireye yarar sağlayabilir. Bu tıp terapi çocuğun motor maharetlerini, konuşmasını ve duygusal refahını geliştirmeye yardımcı olabilir.
ORTOPEDİK CERRAHİ GEREKEBİLİR
Kas gerginliğini azaltmak yahut spastisitenin neden olduğu kemik anormalliklerini düzeltmek için, bilhassa de önemli kontraktürleri yahut deformiteleri olan çocukların kollarını, kalçalarını yahut bacaklarını gerçek konumlarına yerleştirmek için kemikler yahut eklemler üzerinde ortopedik cerrahi müdahale gerekebilir.
Cerrahi prosedürler ayrıyeten kontraktürlerle kısaltılmış kasları ve tendonları uzatabilir. Bu düzeltmeler sayesinde bireyin hissettiği ağrı azalabilir ve hareket kabiliyeti artabilir. Bu sayede bir yürüteç, atel yahut koltuk değneği kullanımı kolaylaşabilir.
Seçici dorsal rizotomi yani hudut liflerinin kesilmesi, öteki tedavilerin yardımcı olmadığı birtakım önemli olaylarda spastik kaslara hizmet eden sonların kesilmesiyle kasların gevşemesi ve ağrının azalması mümkün olabilir. Fakat bu prosedür uyuşmaya neden olabilir.
SEREBRAL PALSİ İLE HAYAT
Bir çocuğa serebral palsi üzere bir engellilik teşhisi konulduğunda, tüm aile yeni zorluklarla karşı karşıya kalır. Bununla başa çıkmak için çeşitli adımları atmak kıymetlidir. Öncelikle çocuğun bağımsızlığı teşvik edilmelidir. Ne kadar küçük olursa olsun bağımsızlık konusunda her türlü uğraş teşvik edilmeli ve desteklenmelidir.
Ebeveyn çocuğun sıhhat bakım takımının en değerli kesimidir. Ebeveyn çocuk ismine konuşmaktan çekinmemeli ve hekimleriniz, terapistlere ve öğretmenlere sorular sorup bilgi edinmekten korkmamalıdır.
Bir takviye çemberi bireye ve ailesine serebral palsinin tesirleriyle başa çıkmada büyük yarar sağlayabilir. Hekim, toplumdaki dayanak kümelerini, tertipleri ve danışmanlık hizmetlerini bulmaya yardımcı olabilir. Bu sayede gibisi durumdaki başka bireylerin tecrübelerinden faydalanmak mümkün olabilir.
Karar
